Arazisinde alternatif tarım ürünleri yetiştirmek üzere arayışa girenler için, Ziraat Mühendisi Funda Aydın Akdağ’a, ülkemizin yedi bölgesi için de sorduk: Başka neler yetiştirebiliriz?

İklimi ve doğasıyla oldukça zengin bir coğrafyada yaşıyoruz. Tarımsal biyolojik çeşitliliği sayesinde, bereketli topraklarımızdan yüzlerce farklı ürün doğuyor. Bu zenginlikten beslenen tarım sektörü, ülkemiz ekonomisinin en önemli lokomotiflerinden biri. Türkiye’nin yedi bölgesinde yetiştirilen ürün gamıyla hem kendimizi hem de ihracat yaptığımız ülkeleri besliyoruz.

Öte yandan, zaman zaman talepte daralma veya maliyetin artması nedeniyle, tarımsal gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi önem kazanıyor. Yenilikçi, yaratıcı ve küresel trendlere uygun tarımcılık, girişimci çiftçilere yepyeni bir pazara adım atma ve gelir kapısı yaratma imkanı sağlıyor.

Biz de alternatif ürün arayışına giren çiftçiler için Ziraat Mühendisi Funda Aydın Akdağ’ın kapısını çaldık ve Türkiye’nin yedi bölgesinde yetiştirilebilecek, yıllarca sürdürülen tarım politikaları kapsamında yetiştirilen ürünlere alternatif oluşturabilecek ürünleri sorduk. Siz de o girişimcilerden biriyseniz, girdi ve maliyet hesabını yapması sizden, iklim ve hava şartlarına uygun alternatif ürünleri sıralaması Funda Aydın Akdağ’dan.

EGE BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı.

Tarım Ürünleri: İncir, zeytin, mısır, bağ, pamuk, tütün, ayçiçeği, şekerpancarı, patates.

Alternatif Tarım Ürünleri

Kanola: Bölgenin verimli topraklarını ayçiçeğinden önce sarıya boyayan kanola bitkisi, gıda, kimya ve yem sanayisi ile biyodizel üretiminde kullanılıyor. Son yıllarda çiftçinin yoğun ilgi gösterdiği kanolanın ekim alanlarının büyüklüğü, Biyodizel Sanayi Derneği’nin verilerine göre, son iki yılda yüzde 443 artarak, 900 bin dekara ulaştı.

Kekik: Türkiye’de markalaşmasına ve ihracat desteğine önem verilen kekik, son yıllarda bölgede tütüne alternatif olarak üretiliyor. Katma değeri yüksek bir ürün olma özelliğine sahip olan kekik, baharat olarak tüketiminin yanı sıra, uçucu yağıyla eczacılık, parfümeri ve kimya sanayisinde de kullanılıyor. Dünyada üretilen kekiğin yüzde 75’i, Türkiye’deki üretimin yüzde 90’ı Denizli’nin Pamukkale ilçesinde karşılanıyor. Denizli Tarım ve Orman İl Müdürlüğü’nün 2018 verilerine göre, Türkiye kekik üretimiyle 60 milyon dolar gelir elde ediyor ve bunun 40 milyon dolarını Denizli sağlıyor.

AKDENİZ BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı.

Tarım Ürünleri: Mısır, muz, narenciye, pamuk, elma.

Alternatif Tarım Ürünleri

Nohut: İçerdiği yüksek protein, vitamin ve mineral oranıyla beslenmemizde önemli bir yer tutan nohut, tahıllara göre iki kat daha kaliteli protein içeren sap ve samanıyla, hayvan beslenmesinde de tercih ediliyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2016 yılında dünya nohut üretiminde Türkiye beşinci sırada yer aldı. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü’nün 2017 raporuna göre, ülkemizde en fazla yetiştiriciliği yapılan bakliyat olan nohut üretiminin yaklaşık yüzde 60,6’sı İç Anadolu Bölgesi’nde yapılırken, Akdeniz Bölgesi’nde bu oran yüzde 10,7 ile sınırlı. Bu oranı artırmak için iklim şartları uygun.

Badem: Nohutta olduğu gibi, badem üretiminde de Türkiye dünyada beşinci sırada yer alıyor. Bağışıklık sistemini güçlendiren ve yüksek oranda doymamış yağ içeren yapısıyla, sağlıklı beslenme planlarında ara öğün olarak mutlaka kendisine yer bulan bademin yağı ise kozmetik ve ilaç sanayisinde kullanılıyor. Badem ağaçları bol polen verdiği için, çiçekleriyle bal üretimi için de önemli. Kabuğundan ise sunta ve MDF yapımı için ar-ge çalışmaları yapılıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü’nün 2013-2017 yıllarını kapsayan Badem Eylem Planı raporuna göre, Akdeniz Bölgesi’nde ağaç başına düşen ortalama verim, Türkiye ortalamasının üzerinde oluyor. Bu nedenle bölge yetiştirmek için ideal. Ayrıca Tüm Kuruyemiş Sanayici ve İş Adamları Derneği’nin (TÜKSİAD) verilerine göre, Türkiye’de badem tüketiminin yüzde 80’i ithalatla karşılandığı için, üretimin ülkemizde artması büyük önem taşıyor.

Avokado: Önemli bir besin değerine sahip olduğu için yüksek fiyattan alıcı bulan avokado, son yıllarda sağlıklı beslenme planlarının baş köşesinde yer alıyor. Omega 3 ve vitamin yönünden zengin olan avokado, içerdiği doymamış tekil yağlarla uzun süre tok kalmamızı sağlıyor. Düşük karbonhidrat oranı ve yüksek lif miktarıyla, zayıflamaya yönelik diyet programlarında kendine mutlaka yer buluyor. Kozmetik ve ilaç sektöründe de kullanılıyor.

Akdeniz bölgesi, avokado yetiştirilebilecek uygun ekolojik alanlara sahip, bu yüzden önemli bir alternatif. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından yayımlanan Avokado Yetiştiriciliği dergisine göre, dünyada beş kıta ve 50’ye yakın ülkede yetiştirilen avokadonun ihracat şansı çok yüksek. Ülkemizde avokado üretiminin yaklaşık yüzde 75-80’i Antalya’da yapılıyor ve üretim miktarı her geçen yıl artıyor.

KARADENİZ BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yağışlı ve ılıman.

Tarım Ürünleri: Fındık, çay, kivi.

Alternatif Tarım Ürünü

Mısır: İnsan gıdası, hayvan yemi ve endüstri ham maddesi gibi birçok kullanım alanına sahip olan mısır, depolama ve yıl boyu üretim sürecine koşulabilme olanakları sayesinde, ülkemiz için ciddi bir ekonomik katma değer yaratıyor. Özellikle son yıllarda artan üretim miktarına paralel olarak yem, yağ ve tatlandırıcı sektörüyle biyoyakıt-biyoetanol üretiminde kullanımı artıyor.

FAO’nun 2016 verilerine göre, Türkiye’nin dünyada mısır üretimindeki yeri ortalama yüzde 0,40 oranında. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2017 verilerine göre, mısır üretimi en çok Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılıyor. Öte yandan, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası’nın yaptığı araştırma, 2018 yılında mısır ekimi yapılan alanların, bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 10 azaldığını gösteriyor. Bu üretim, iklim ve toprak yapısının elverişliliği sayesinde Karadeniz Bölgesi’nde artırılabilir.

MARMARA BÖLGESİ

İklim Özelliği: Karasal iklim, Karadeniz iklimi ve Akdeniz iklimleri arasında bir geçiş özelliği gösterir.

Tarım Ürünleri: Ayçiçeği, çeltik, şeftali, buğday, zeytin, domates.

Alternatif Tarım Ürünleri

Kanola: Ege Bölgesi ile birlikte Marmara Bölgesi de toprak ve iklim özellikleriyle kanola yetiştirmek için elverişli.

Mısır: Mısır yetiştiriciliği Marmara için de alternatif bir gelir kaynağı olma özelliğine sahip.

Patates: Tatlı, taze, donmuş ve tohumluk olarak ihracatı ve ithalatı yapılan patates, ağırlıklı olarak İç Anadolu ve Ege’de yetiştiriliyor. Patatesin işlenmiş gıda ürünü, hayvan yemi, endüstriyel nişasta olarak kullanıldığını da ekleyelim. Dünya patates üretimi incelendiğinde, dörtte birinin Çin tarafından gerçekleştirildiği görülüyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre ise Türkiye patates üretiminde dünyada ilk 10’un içinde yer alıyor. TÜİK’in 2018 yılı verilerine göre, patates ekimi yapılan alan bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 5 oranında azaldı. Marmara Bölgesi ise yeni ekim alanları oluşturmak için ideal.

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karlı.

Tarım Ürünleri: Buğday, tütün, kayısı, şekerpancarı.

Alternatif Tarım Ürünü

Mısır: Uygun mısır türleri seçildiğinde ve yetiştirme tekniği tam uygulandığında, mısır üretim alanları az olan bu bölgemizde de mısır alternatif olarak yetiştirilebilir.

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karlı.

Tarım Ürünleri: Pamuk, antepfıstığı, kırmızı mercimek, mısır.

Alternatif Tarım Ürünleri

Nohut: Bu bölgede yetiştirilen nohut miktarı düşük olsa da, iklim ve toprak özellikleri uygun. Bölge için uygun nohut türleriyle yetiştiriciliği teşvik edilebilir.

Badem: Akdeniz Bölgesi’nin yanı sıra Güneydoğu Anadolu Bölgesi de badem yetiştiriciliği için uygun toprak ve iklim şartlarına sahip.

İÇ ANADOLU BÖLGESİ

İklim Özelliği: Yazları sıcak, kışları soğuk.

Tarım Ürünleri: Mısır, şekerpancarı, arpa, buğday, patates, nohut, ayçiçeği.

Alternatif Tarım Ürünleri

Aspir: Bitkisel yağ kaynağı olması ve biyoyakıtta kullanılması nedeniyle ekonomik anlamda katma değeri yüksek bir ürün olan aspir, İç Anadolu’nun kurak iklim koşullarına dayanıklılığıyla dikkat çekiyor. Bitkisel yağ üretiminden kozmetik ve biyodizele kadar birçok alanda kullanılabilen aspir, birim alanda en yüksek geliri sağlayacak bitkilerden biri. Buğday ve arpadan sonra ekilebiliyor ve nohuta alternatif olarak değerlendiriliyor.

Kanola: Kanola bitkisinin yetişmesi için İç Anadolu Bölgesi de elverişli ve maliyeti ayçiçeğine göre daha düşük olduğu için iyi bir alternatif olabilir.