Ayçiçeği, Türkiye’de yağlı tohum denince ilk akla gelen bitkilerimizden biri. Yağlık ve çerezlik olarak iki tip ayçiçeği yetiştiriliyor. Ülkemizde çiğit, soya, yerfıstığı, haşhaş, susam, kolza ve aspir olarak sıralayabileceğimiz yağlı tohumların da tarımı yapılıyorken; ayçiçeği en fazla ekim alanına ve üretime sahip yağ bitkisi olarak öne çıkıyor.

Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2018 Yılı Ayçiçeği Raporu’na göre, Türkiye’de bitkisel ham yağ üretiminin yüzde 50’si ayçiçeğinden karşılanıyor.

Pazar değeri gün geçtikte artıyor.

Ayçiçeğinin bu kadar rağbet görmesinin nedenlerini anlamak için, kullanım alanlarına bakmamız yeterli oluyor. Türkiye’de ve dünyada Pazar değeri her geçen gün artan yağlı bitkiler, yağ üretiminin yanı sıra un, yem, biodizel gibi endüstrilerde hammadde veya katkı maddesi olarak kullanılabiliyor. Özellikle Türkiye’de bitkisel yağ olarak çoğunlukla ayçiçek yağının tercih edilmesi ve iklim adaptasyonunun yüksek olmasıyla, ülkemiz için önemli bir yağ bitkisi haline geliyor.

Türkiye’de 2018-19 üretim sezonunda 2,1 milyon ton ayçiçeği üretildi.

Gelişmekte olan ülkelerin gıda taleplerinin yanı sıra biodizel talebi de yükselişte. Bu trend, yağlı tohum üretiminin hem gıda hem de yakıt ihtiyacını karşılamak üzere artmasına yol açıyor. Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı‘nın verilerine göre, 2019 üretim sezonunda dünyada ayçiçeği yağlı tohumu üretimi 50,56 milyon ton olarak gerçekleşti, böylece bir önceki sezona göre yüzde 7,69 artış göstermiş oldu. Türkiye İstatistik Kurumu’nun bitkisel üretim istatistiklerine göre ise 2019 yılında ayçiçeği üretimi bir önceki yıla göre yüzde 7,7 artarak 2,1 milyon ton oldu.

Türkiye’de ithal edilen ayçiçeği miktarı 2018-19 sezonunda azaldı.

Ayçiçeği üretiminde Ukrayna ve Rusya başı çekerken; bu iki ülkeyle birlikte AB ülkeleri, dünyada üretilen ayçiçeğinin yüzde 72,1’ini karşılıyor. 2018-2019 sezonunda toplam ayçiçeği yağlı tohum ithalatının yüzde 52’si AB ülkeleri ve Türkiye tarafından gerçekleştirilmiş durumda.

2017-18 üretim sezonunda dünyada ayçiçeği üretimi;

• Ukrayna– 13,5 milyon ton
• Rusya– 11 milyon ton
• AB Ülkeleri– 9,99 milyon ton
• Arjantin– 3,4 milyon ton
• Çin– 2,58 milyon ton
• Türkiye– 1,7 milyon ton
• ABD– 970 bin ton

Kaynak: Oil World Monthly, 2019

Türkiye’de Ayçiçeği Üretimi

Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2018 Yılı Ayçiçeği Raporu‘na göre, ayçiçeği tarımı daha çok Marmara Bölgesi‘nde yapılıyor. Ayçiçeği genellikle buğday ve arpa ile nöbet ekimine giriyor. Uygulanan fiyat politikalarına bağlı olarak, çiftçiler uzun yıllar üst üste aynı ürünü ekebiliyor. Bu nedenle eğer hububatı tercih ederlerse, ayçiçeği ekim alanı o yıl için azalma gösterebiliyor.

İç Anadolu bölgesi ise Marmara Bölgesi’nden sonra ayçiçeği ekimi bakımından ikinci sırada yer alıyor. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği‘ne bağlı Ziraat Mühendisleri Odası‘nın 2018 tarihli ayçiçeği raporuna göre, ayçiçeği ekimi son yıllarda Akdeniz Bölgesi’nde de yaygınlaştı. Bölgede özellikle taban olmayan eğimli arazilerde, şubat ve mart aylarında ayçiçeği ekimi yapılıyor ve temmuz ayında hasat ediliyor. Bu hasat ile üretim sezonunun ilk ayçiçeği elde edildiği için alım fiyatları da yüksek oluyor. Bu da bölgedeki ayçiçeği üreticilerine olumlu yansıyor.

Ülkemizde talebe göre, özel bir ayçiçeği türü olan yüksek oleikli ayçiçeği de yetiştiriliyor. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2018 Yılı Ayçiçeği Raporu’na göre son yıllarda özellikle ABD, Fransa ve İspanya’da kızartma ve biodizel için daha uygun bulunan ve yaygınlaşmaya başlayan oleik tip ayçiçeği, 1000 Çiftçi 1000 Bereket programı kapsamında sözleşmeli tarım anlaşmasıyla üretimi destekleniyor olacak.

2017-18 üretim sezonunda Türkiye’de yağlık ayçiçeği üretiminin illere dağılımı;

• Tekirdağ– %19
• Konya– %13,2
• Edirne– %10,7
• Kırklareli– %16,5
• Adana– %9,8

Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, 2019

Kaynaklar:

• https://ticaret.gov.tr/data/5d41e59913b87639ac9e02e8/4c17a258a718e4971bfa702f6c03fed3.pdf
• https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2020-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/Ay%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu%202020%20ocak.pdf
• https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2019-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/2019-Ocak%20Ay%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi.pdf
• https://apps.fas.usda.gov/psdonline/circulars/production.pdf